Dziś dzień Twojego ślubu. Idealny makijaż, idealna fryzura, „idealna” pogoda (35 stopni w cieniu), pod Twój dom podjeżdża Twój przyszły mąż idealnym samochodem i jedziecie na swój idealny ślub. Tylko po drodze okazuje się, że idealny samochód ma zepsutą klimatyzację i zanim dojedziesz do kościoła w tym piekarniku, już nic nie będzie idealne.
Byłam na weselu, w którym dokładnie taki scenariusz miał miejsce. Wściekłość Panny Młodej nie do opisania, Pan Młody ma przechlapane – bo to przecież on upierał się na limuzynę i organizował ją na wesele. No cóż… nowa, wspólna droga życia zapowiada się gorąco… 😉
Jak wycenić szkodę, którą ponieśli Państwo Młodzi? Czy umowa została zrealizowana prawidłowo? A jeśli nie…to w jakim stopniu zrealizowano ją w sposób nieprawidłowy? Zapowiada się ciężka przeprawa z firmą wynajmującą samochód.
Dlatego też przed podpisaniem każdej umowy dotyczącej wesela (nie tylko najmu samochodu) warto przeanalizować „najczarniejszy scenariusz” i postarać się zabezpieczyć pewne sytuacje karami umownymi.
Zgodnie z art. 483 Kodeksu cywilnego Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kary umownej).
W zasadzie w przepisie tym każde słowo jest ważne, dlatego też dzisiaj kwestię kary umownej rozłożymy na czynniki pierwsze:
1) można zastrzec w umowie, że
2) naprawienie szkody
3) wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania
4) zobowiązania niepieniężnego
5) nastąpi przez zapłatę określonej sumy.
Omówmy zatem powyższe czynniki, tylko w nieco innej kolejności, niż wynika to z przepisu 🙂
Ad. 2) Naprawienie szkody
Szkoda nie została zdefiniowana w kodeksie cywilnym co nieco utrudnia wytłumaczenie tego pojęcia. Przyjmuje się jednak, że szkoda jest uszczerbkiem w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli.
Ad. 1) Można zastrzec w umowie
Generalna zasada jest taka, że strona, która doznała szkody może dochodzić jej naprawienia na drodze postępowania sądowego.
Przenosząc to na grunt naszego przykładu:
W przypadku niedziałającej klimatyzacji, Para Młoda może wystąpić na drogę postępowania sądowego przeciwko Wynajmującemu samochód o naprawienie szkody jaką ponieśli w związku z tym, że w samochodzie nie działała klimatyzacja. Co jednak istotne, to na Parze Młodej będzie spoczywał obowiązek udowodnienia wysokości poniesionej szkody.
I tu pytanie zasadnicze – jak wycenić szkodę?
Wycena może być niełatwa i niejednokrotnie będzie wymagała pomocy osoby zawodowo zajmującej się wycenianiem szkody.
Inaczej będzie, gdy umowa będzie przewidywała karę umowną.
Kara umowna, w przypadku zaistnienia okoliczności przewidzianych przez strony w umowie zdejmuje z Młodej Pary (wierzycieli) obowiązek udowodnienia rozmiarów poniesionych przez nich, faktycznej szkody. W przypadku ewentualnego postępowania sądowego na Młodej Parze (wierzycielach) będzie spoczywał obowiązek wykazania jedynie tego, że wystąpiła określona w umowie sytuacja uprawniająca ich do żądania zapłaty kary umownej.
Ad. 3) wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania
Czym się różni niewykonanie od nienależytego wykonania umowy?
Znów wracając do naszego przykładu.
Z niewykonaniem umowy będziemy mieli do czynienia jeśli w dniu ślubu samochód w ogóle nie zostanie nam dostarczony.
Z nienależytym wykonaniem umowy będziemy mieli do czynienia jeśli np.
1) samochód nie będzie posiadał sprawnej klimatyzacji, która była wyraźnie zastrzeżona w umowie – w pozostałym zakresie samochód jest sprawny, można nim jechać do ślubu, ale wiemy już, że to będzie gorąca podróż
lub w przypadku, gdy
2) dostarczono nam inny samochód niż było to wskazane w umowie – niby jest czym jechać do ślubu, ale przecież dostarczony samochód zupełnie nie pasuje do stylu wesela.
Nie wystarczy jednak wskazać w umowie, że:
Kara umowna w wysokości kwoty x należy się w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.
W umowie należy wskazać konkretne sytuacje, których zaistnienie rodzi dla drugiej strony obowiązek zapłaty kary umownej, jak na przykład wspomniana niedziałająca klimatyzacja.
Ad. 4) zobowiązania niepieniężnego
Co istotne karę umowną za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy można zastrzec tylko w stosunku do zobowiązania niepieniężnego tzn. innego niż zapłata. Zastrzeżenie kary umownej za nieterminowe wykonanie zobowiązania pieniężnego, czyli opóźnienia w zapłacie albo braku zapłaty jest nieważne.
Obowiązuje tu prosta zasada:
W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego – zastrzegamy karę umowną;
W przypadku niewykonania zobowiązania pieniężnego – należą się odsetki.
Tzn.
Możecie zastrzec karę umowną np. na wypadek
1) niesprawnej klimatyzacji
2) podstawienia innego niż wynikającego z umowy samochodu
ale wynajmujący samochód nie może zastrzec w umowie kary umownej
z tytułu opóźnieniu w zapłacie przez Was wynagrodzenia (bo to jest niewykonanie zobowiązania pieniężnego) i w takiej sytuacji Wynajmujący może naliczyć odsetki.
Ad. 5) (naprawienie szkody) nastąpi przez zapłatę określonej sumy.
W razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, kara umowna należy się Państwu Młodym (wierzycielom) w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości, bez względu na wysokość poniesionej szkody.
Podsumowując:
Jeśli więc w umowie zastrzeżecie, że w przypadku dostarczenia samochodu z niesprawną klimatyzacją (nienależyte wykonanie umowy), Wynajmujący jest zobowiązany zapłacić najemcy (Parze Młodej) karę umowną w wysokości 500 zł, to obie strony podpisując umowę godzą się, że naprawienie szkody za niesprawną klimatyzację, realizuje się poprzez zapłatę określonej w umowie kwoty pieniężnej, bez względu na rzeczywista wartość poniesionej szkody.
Wysokość kary umownej
Przepisy kodeksu cywilnego nie wskazują ani dolnych ani górnych granic kary umownej.
Możecie zatem co do zasady dowolnie określać jej wysokość pamiętając, że kara umowna ma być mobilizacja dla drugiej strony, by umowa została wykonana w sposób prawidłowy. Piszę o zasadzie, bowiem kodeks cywilny zastrzega możliwość miarkowania kary umownej, czyli jej obniżenia (co odbywa się w postępowaniu sądowym) w przypadku, gdy zastrzeżona kara umowna jest rażąco wygórowana (gdyby np. wysokość kary umownej była zastrzeżona w wysokości wartości umowy). W takiej jednak sytuacji to na Wynajmującym (dłużniku) będzie spoczywał obowiązek udowodnienia, że kara umowna jest rażąco wygórowana.
Co istotne, strony nie mogą w umowie zastrzec, że rezygnują z miarkowania kary umownej.
Kodeks cywilny wskazuje również na możliwość miarkowania kary umownej, jeżeli umowa została wykonana w znacznej części, jednak nie dotyczy to umów dotyczących świadczenia jednorazowego i niepodzielnego (np. umowy najmu samochodu).
Czy można żądać odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej?
Żądanie odszkodowania przenoszącego (przewyższającego) wysokość zastrzeżonej kary umownej nie jest dopuszczalne, chyba że w umowie zostało wprost zapisane, że strona może dochodzić odszkodowania przekraczającego wysokość kary umownej.
Należy zatem pamiętać o takim dodatkowym zapisie, gdy karę umowną na swoją rzecz zastrzegasz.
Dlaczego warto zastrzec karę umowną?
Z doświadczenia mogę powiedzieć jedno – jeśli w dniu ślubu podstawią Wam samochód z niesprawną klimatyzacją, lub inny niż wynika z umowy to Wasza złość będzie nieopisana. Bardzo prawdopodobne jest również to, że obiecacie sobie, że tak tego nie zostawicie i pójdziecie z tą sprawą do sądu. Ale jak emocje już opadną i pomyślicie sobie, że trzeba wycenić szkodę, iść z tym do sądu, a sprawa sądowa może się toczyć kilka lat, to większość z Was stwierdzi, że co się stało to się nie odstanie i ostatecznie zrezygnujecie z jakichkolwiek roszczeń wobec drugiej strony.
W umowie możecie dodatkowo zastrzec, że kara umowna zostanie potrącona z należnego drugiej strony wynagrodzenia, co oznacza, że pomniejszycie wynagrodzenie drugiej strony o wartość zastrzeżonej kary umownej. Brzmi lepiej prawda? W ostatecznym rozrachunku zapłacicie po prostu mniej Wynajmującemu.
Dlatego jak zawsze polecamy Wam, żeby negocjować umowy. Czasem jeden dodatkowy zapis może Wam zaoszczędzić dużo nerwów i sporo pieniędzy, gdy po drugiej stronie pojawi się osoba, której wola prawidłowej realizacji zawieranych umów nie będzie jej mottem biznesowym.
Olga
Podstawa prawna
Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (tj. Dz. U. z 2017 r. poz. 459 z póź. zm.)
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r. sygn. akt III CZP 61/03